GAVURKALE

GAVURKALE

İÖ II. Bin yılın başlarında Anadolu’da varlığını hissettiren, 1650’den sonra bir devlet, 1400’den sonra bir imparatorluk olarak olarak anılan, 1190’da büyük bir yıkıma uğrayan Hitit Uygarlığının Anadolu’da bıraktığı en önemli izler kaya anıtlarıdır. Gavurkale, Anadolu’nun ilk devletini kuran Hititlerden günümüze ulaşmış kaya anıtlarından birisidir.

Gavurkale, Ankara'nın 60 kilometre güneybatısında Haymana ilçesi yakınında bulunmaktadır. Ankara Haymana karayolunda Oyaca Köyünden sonra gelinen Dereköyün içinden geçilerek ulaşılır. Yanında akmakta olan Babayakup Deresinin tabanından 60 metre yüksekte olan tepe, uzun süren bir yerleşmeye sahne olmuştur.

Hititler bu kayalık tepenin üzerini düzelterek 35 x 37 metrelik düz bir alan oluşturmuşlardır. Güney yönünde bu kayalığın etrafını dolaşan bir Tören Yolu oluşturulmuş ve bu yolun çevresi bazalt taşlardan örülü kiklop tarzı bir duvarla korunmuştur.

Kayanın vadiye bakan güney yüzü düzleştirilerek birbirine bakan bir tanrıça ve iki tanrı figürü işlenmiştir. Oturur vaziyette tasvir edilen tanrıça figürü bugün çok silik bir haldedir. Başında sivri uçlu bir başlık vardır. Daha iyi durumda bulunan tanrı figürlerinden önde bulunanın başlığında üçü önde üçü arkada olmak üzere altı, arkada bulunanın ise üç boynuzu bulunmaktadır. Hitit tanrıları için başlıklarında bulunan boynuz sayılarının önemlilik derecesi sayıldığı düşünülürse, önde bulunan tanrının daha önemli olduğu sonucu çıkar. Büyük bir olasılıkla bu tanrılar Hitilerin en önemli tanrısı Hava tanrısı ve oğlunu temsil etmektedirler. Karşılarında oturan tanrıça ile birlikte bir aile oluşturmaktadırlar. Baba, oğul ve anne üçlüsünü Yazılıkaya’daki kabartmalarda da görmek mümkündür.

Kayanın güneye bakan kısmında 3 x 4.65 metre genişliğinde ve 3.25 metre boyunda bir mezar odası bulunmaktadır. Mezar odası ve tanrıça kabartması aynı eksen üzerindedir. Odanın duvarları Kiklop tarzında örülmüş ve üzeri yalancı kemerlerle kapatılmıştır. Hitit metinlerinde cesedin yakıldıktan sonra bir taş eve konulduğundan sözedilmektedir. Bu metinlerde söz edilen taş evlerden birisi de Gavurkaledeki bu oda olmalıdır. Bu oda ve tanrı kabartmaları düşünüldüğünde Gavurkale’nin de Yazılıkaya gibi Hititlerin kutsal bir mekanı olduğu anlaşılmaktadır. Hititler zamanında, düzlüğün üzerine olasılıkla rahiplerin kullanması için evler inşa edilmişti. Kabartmaların doğusunda nispeten korunmuş tahkimat duvarı, kuzeydeki mezar odasının duvarları gibi bize Hititlerin kendilerine özgü yapı teknikleri hakkında bilgi verir.

Batılılar tarafından ilk keşfi, 1861 yılında G. Perrot ve E. Guillaume tarafından Galatya ve Kapadokya’ya yapılan bir araştırma gezisi sırasında yapılmıştır. Daha sonra 1930 yılında Chicago Üniversitesinden E. F. Schmidt ve H. H. von der Osten tarafından yapılan kazılar, bizzat Atatürk tarafından ziyaret edilmiştir. Bu kazılar sırasında Frig izlerine de rastlanmıştır. Olasılıkla, Gavurkale Frig Çağında da yerleşim görmüştü. Daha sonraki yıllarda çevresinde çeşitli yüzey araştırmaları yapılmış olan Gavurkale'de 1998 yılında Anadolu Medeniyetleri Müzesi Başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmıştır.

Kaynaklar:

1. Anadolu Kültür Tarihi, Ekrem AKURGAL, TUBİTAK Yayınları, 1. Baskı, Ankara 1998.

2. Anadolu Uygarlıkları, Ekrem AKURGAL, Net Turistik Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 1998.

3. Ankara, Antik Yerleşmeler ve Müzeler, Vedat İdil, Net Turistik Yayınları.

4. http://www.gezinet.net/gezirehberi/gezilecek.asp?plaka=06

5. AnaBritannica, Ana Yayıncılık, İstanbul, 2000.

6. Turkey, A Phaidon Cultural Guide, Phaidon Press Limited, Münih, 1989